KHÔN
và KHỜ
KHÔN
và KHỜ là hai trạng thái đối
lập. Hai tâm tình cùng “ca hát”
nhưng lại không vui vẻ như nhau –
một Khôn Khéo, và một Khờ Khạo.
Thật thú vị khi nói về cách
đánh vần trong Việt ngữ, một cách
là “ca hát” (KH) và một cách
là “khờ” (KH). Hoàn toàn trái
ngược!
Kinh
Thánh minh định: “Tất
cả sự khôn ngoan đều phát xuất
từ Đức Chúa, và khôn ngoan vẫn
ở với Người đến muôn đời”
(Hc 1:1). Thánh Vịnh gia cũng xác định:
“Kính
sợ Chúa là đầu mối khôn
ngoan. Sáng suốt thay kẻ thực hành
như vậy. Mãi đến thiên thu còn
vang tiếng ngợi khen Người”
(Tv 111:10). Và Thánh
Bênađô đặt vấn đề:
“Nếu
con người KHÔNG biết kính sợ và
yêu mến Thiên Chúa, bất kể họ
gọi Ngài là gì thì KHÔNG THỂ
gọi họ là người khôn ngoan”.
Kinh Thánh xác định: “Người
khôn tránh bạn xấu”
(Cn 1:8a). Chúng ta đã thực sự là
người khôn ngoan chưa? Coi bộ “căng”
dữ nghen!
Ai
cũng khả dĩ biết rằng sự khôn
ngoan là một đức tính cần thiết
trong cuộc sống, Kitô hữu chúng ta gọi
là “nhân đức” – Đức
Khôn Ngoan, một trong bảy ơn Chúa Thánh
Thần. Người khôn ngoan là người
biết tiên liệu và dự phòng mọi
thứ có xảy ra bất ngờ. Khôn
ngoan không có nghĩa là học cao, vì
có cả một bụng chữ cũng chưa
chắc khôn ngoan. Dù không học nhiều,
thậm chí là mù chữ, nhưng người
ta vẫn có thể khôn ngoan. Sống lâu
cũng chưa chắc khôn ngoan hơn người
ít tuổi. Từ xa xưa, Menander (342-291 trước
công nguyên) đã xác định:
“Tóc
bạc KHÔNG sinh ra sự khôn ngoan”.
Mạnh mẽ và thẳng thắn, tác giả
sách Huấn Ca nói mà không kiêng
nể chi: “Già
đầu mà ngu”
(Hc 25:2).
Thật
thú vị bởi vì đức khôn
ngoan liên quan sự tỉnh thức. Sự tỉnh
thức hoặc sự cảnh giác cũng rất
cần thiết trong đời sống. William Arthur
Ward (1921-1994, Hoa Kỳ) so sánh: “Khắc
ghi một sự thật lớn lao vào trí
nhớ là đáng nể, nhưng khắc
ghi sự thật đó vào đời mình
mới là khôn ngoan”.
Tác
giả sách Giảng Viên cho biết:
“NGƯỜI KHÔN biết mở mắt
nhìn, KẺ DẠI bước đi trong tăm
tối”
(Gv 2:14).
Người
ta phải có sự khôn ngoan trước
khi có thể đạt được quyền
lực, có khôn ngoan mới có thể
sử dụng quyền lực đó một
cách đúng đắn, nếu không sẽ
rất nguy hiểm – nguy hiểm cho người
khác và cho chính họ.
Ngày
xưa, Vua Salômôn thực sự khôn
ngoan khi xin Chúa ban cho được khôn
ngoan và hiểu biết để lãnh đạo
dân. Và rồi ông đã có mọi
thứ, vì điều ông xin đã làm
Thiên Chúa hài lòng. Ngài giải
thích: “Bởi
vì ngươi đã xin điều đó,
ngươi đã không xin cho được
sống lâu, hay được của cải,
cũng không xin cho kẻ thù ngươi
phải chết, nhưng đã xin cho được
tài phân biệt để xét xử,
thì này, Ta làm theo như lời ngươi:
Ta ban cho ngươi một tâm hồn khôn
ngoan minh mẫn, đến nỗi trước
ngươi, chẳng một ai sánh bằng, và
sau ngươi, cũng chẳng có ai bì
kịp. Cả điều ngươi không xin,
Ta cũng sẽ ban cho ngươi: giàu có,
vinh quang, đến nỗi suốt đời ngươi
không có ai trong các vua được
như ngươi”
(1 V 3:11-13; 1 Sbn 1:11-12). Vua Salômôn nổi tiếng
khôn ngoan với vụ xử kiện “giành
con” của hai cô gái điếm (x. 1 V
3:16-28).
I.
ĐỨC KHÔN NGOAN
Kinh
Thánh nói về tầm quan trọng của
sự khôn ngoan: “Đức
Khôn Ngoan sáng chói, và không hề
tàn tạ. Ai mến chuộng Đức Khôn
Ngoan thì Đức Khôn Ngoan dễ dàng
cho chiêm ngưỡng. Ai tìm kiếm Đức
Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan cho gặp.
Ai khao khát Đức Khôn Ngoan thì Đức
Khôn Ngoan đi bước trước mà
tỏ mình cho biết. Ai từ sáng sớm
đã tìm Đức Khôn Ngoan thì
không phải nhọc nhằn vất vả. Họ
sẽ thấy Đức Khôn Ngoan ngồi ngay
trước cửa nhà”
(Kn 6:12-14).
Đề
cập đức khôn ngoan, chúng ta thử
suy nghĩ vài “điều nhỏ” này:
[1] Nếu chỉ biết sáng đi làm,
chiều trở về, ăn uống, xem ti vi, rồi
ngủ nghỉ, thế thì người đó
chẳng khác gì loài động vật;
[2] Nếu bạn chỉ có ý định
gian lận cái gì đó của người
khác thì đó cũng là lúc
đen tối nhất của cuộc đời
rồi; [3[ Người thầy mà không dạy
cho học trò biết ham muốn học tập
thì đó là người thầy tồi;
[4] Học trò mà không biết lắng
nghe thầy cô giảng bài thì đó
là học trò ngu dốt, vô trách
nhiệm với chính cuộc đời mình,
chẳng hy vọng gì trong tương lai; [5]
Người nóng vội, bộp chộp, động
thái đó ảnh hưởng xấu tới
cả tinh thần lẫn thể lý, ảnh
hưởng xấu tới cả những người
xung quanh, xét về phương diện tinh thần
thì người đó không hơn một
con chó giữ nhà; [6] Sống mà không
có ước mơ, luôn than phiền, người
đó chẳng khác loài tầm gửi,
chỉ biết bám víu vào cây khác
để hút nhựa sống, hoặc như
loài đỉa hút máu người
khác để sống.
Và
còn nhiều điều khác tương tự
như vậy. Lối sống đó là ích
kỷ, chỉ biết yêu mình, không
sáng suốt và chắc chắn là
không khôn ngoan chút nào. Như vậy
là lãng phí cuộc đời, là
“chết” ngay trong khi còn sống, bởi
vì sống quá thụ động, buông
xuôi!
Kinh
Thánh nói: “Trí
khôn ngoan làm miệng nên khéo léo,
và thêm sức thuyết phục cho đôi
môi”
(Cn 16:23). Sự khôn ngoan không chỉ làm
cho người ta linh hoạt về tinh thần, mà
còn tươi tỉnh cả về thể lý:
“Sự
khôn ngoan làm cho gương mặt con người
ngời sáng, và nét cứng cỏi nên
dịu dàng”
(Gv 8:1). Sự khôn ngoan quá tuyệt vời,
thế nên mới cần thiết. Người
khôn ngoan là người sâu sắc, nói
ít, nghe nhiều, trầm lặng để thấm
nhuần đức khôn ngoan vào máu
thịt: “Để
tâm suy niệm về Đức Khôn Ngoan là
đạt được sự minh mẫn toàn
hảo. Ai vì Đức Khôn Ngoan mà
thức khuya dậy sớm, sẽ mau trút được
mọi lo âu. Vì những ai xứng đáng
với Đức Khôn Ngoan thì Đức
Khôn Ngoan rảo quanh tìm kiếm. Trên
các nẻo đường họ đi, Đức
Khôn Ngoan niềm nở xuất hiện. Mỗi
khi họ suy tưởng điều gì, Đức
Khôn Ngoan đều đến với họ”
(Kn 6:15-16). Ở đây không là sự
khôn ngoan nhờ vào phàm nhân mà
là sự khôn ngoan xuất phát từ
Thiên Chúa.
Cái
lợi này tích lũy thêm cái ích
nọ. Càng khôn thì càng khéo,
và người ta thường ghép đôi
là “khôn khéo”. Cứ thế và
cứ thế. Người khôn ngoan biết tìm
kiếm những thứ bền vững, không hư
hỏng, dù cho họ có thể bị coi
là “điên rồ” trong tầm nhìn
của loài người. Nhưng điều
trường cửu đó là điều
thuộc về Thiên Chúa. Hằng ngày
họ cầu nguyện: “Lạy
Thiên Chúa, Ngài là Chúa con thờ,
ngay từ rạng đông con tìm kiếm
Chúa. Linh hồn con đã khát khao Ngài,
tấm thân này mòn mỏi đợi
trông, như mảnh đất hoang khô cằn,
không giọt nước. Nên con đến
ngắm nhìn Ngài trong nơi thánh điện,
để thấy uy lực và vinh quang của
Ngài”
(Tv 63:2-3).
Khôn
ngoan đích thực phát xuất từ
Thiên Chúa. Vì thế, người khôn
ngoan là người chuyên tâm tìm
kiếm Thiên Chúa, và họ có được
Thiên Chúa. Thật vậy, Thánh Vịnh
gia cảm nghiệm và chia sẻ: “Ân
tình Ngài quý hơn mạng sống,
miệng lưỡi này xin ca ngợi tán
dương. Suốt cả đời con, nguyện
dâng lời chúc tụng, và giơ tay
cầu khẩn danh Ngài. Lòng thoả thuê
như khách vừa dự tiệc, môi miệng
con rộn rã khúc hoan ca. Con tưởng nhớ
Chúa trên giường ngủ, suốt năm
canh thầm thĩ với Ngài. Quả thật
Ngài đã thương trợ giúp,
nương bóng Ngài, con hớn hở reo
vui”
(Tv 63:8). Khôn ngoan giúp người ta bớt
lo lắng, bớt lo lắng thì dễ an tâm,
nhờ an tâm mà vui sống. Rất lô-gích!
Ngược
lại, vì thiếu khôn ngoan mà người
ta cảm thấy bất an, khắc khoải, lo sợ
và nuối tiếc. Người ta trở nên
bình an thư thái khi được ơn
Chúa tác động. Thuyết nhà Phật
gọi tình trạng đó là “giác
ngộ”. Lúc về già, thi sĩ Bùi
Giáng sống như người mất trí,
ông lang thang khắp Saigon với phong cách
rất “bụi”, và ông đã
than thở:
Ta
cứ ngỡ trần gian là cõi thật
Thế
cho nên tất bật đến bây giờ!
Còn
đối với thi sĩ Trần Tế Xương,
trong thi phẩm “Dại Khôn”, ông đã
nhận định thế này:
Thế
sự đua nhau nói dại khôn
Biết
ai là dại, biết ai khôn
Thật
vậy, khó có thể nhận biết ai
dại, ai khôn. Chúng ta tưởng người
này khôn mà hóa ra người dại,
chúng ta tưởng người kia dại mà
hóa ra người khôn. Thánh Phaolô
cho biết: “Cái
điên rồ của Thiên Chúa còn
hơn cái khôn ngoan của loài người”
(1 Cr 1:25). Người khôn ngoan nhất là
người biết kính sợ Thiên Chúa
(x. Tv 111:10). Làm người sống ở đời,
chẳng ai biết ngày mai trời mưa hay
nắng, cũng không thể biết cuộc đời
mình ra sao, vì thế mà luôn cần
tỉnh thức. Người khôn ngoan là
người luôn biết tỉnh thức!
II.
KHÔN và KHỜ
Khôn
Khéo thì Tỉnh Thức, Khờ Khạo
(Không Khôn) thì Mê Muội. Khôn
và Khờ là hai trạng thái khác
nhau, “khoảng cách” rất mong manh giữa
hai trạng thái đó. Thiên Chúa
đã cảnh báo mỗi người chúng
ta: “Nếu
ngươi KHÔNG TỈNH THỨC thì Ta sẽ
đến như kẻ trộm, ngươi CHẲNG
BIẾT giờ nào Ta sẽ đến bắt
chợt ngươi”
(Kh 3:3). Bão lũ, lụt lội, giông tố,
động đất, sóng thần, tai nạn,...
Cụ thể là cơn siêu bão Damrey
vừa “tấn công” Khánh Hòa
ngày 4-11-2017. Chắc chắn không ai biết
lúc nào gặp “sự cố”, dự
báo thời tiết cũng chỉ là dự
đoán, không thể biết chính xác
thời điểm nào. Ngay giữa lòng
thành phố Saigon mà có nhà tự
dưng sụp hố làm lọt xe và người
xuống. Ai có thể dự đoán? Chắc
chắn là “bó tay”, ấy thế
mà người ta vẫn dám coi thường
Thiên Chúa, muốn loại bỏ Ngài
ra khỏi cuộc sống này. Thế thì
thật khốn thay!
Thiên
Chúa là Đấng duy nhất và toàn
năng, mọi sự đều bởi Ngài và
nhờ Ngài, và Ngài luôn hiện
hữu trong mọi biến cố lịch sử của
cuộc đời mỗi người. Danh nhân
thông thái Rabindranath Tagore (Rabīndranātha
Thākura, 1941-1961, Ấn Độ) đã cảm
nhận sâu sắc về Đấng Toàn
Năng: “Bạn
không nghe thấy bước chân Người
thầm lặng đó sao? Người tới
và luôn luôn thường tới. Người
tới và luôn luôn thường tới
hằng giờ, hằng đêm, hằng ngày,
hằng thời đại,… Người tới
và luôn luôn thường tới qua lối
đi nho nhỏ trong rừng, vào những ngày
Xuân đượm nắng ngạt ngào.
Người tới và luôn luôn thường
tới trên xe mây ầm ầm tiếng sấm,
vào những đêm Thu mưa ướt tối
mù. Bước chân Người đã
giẫm lên tim tôi đang ôm nặng
những nỗi buồn dai dẳng. Khi niềm vui
trong tôi ngời sáng, ấy là do chân
Người vàng óng chạm vào”.
Tư tưởng của R. Tagore rất gần với
Công giáo, đặc biệt là tập
thơ “Lời Dâng” (Gitanjali), với
bút danh Bhānusiṃha (Sư Tử Thái
Dương).
Tương
tự, Thánh Vịnh gia cũng chân thành
thân thưa: “Lạy
Chúa, Ngài dò xét con và Ngài
biết rõ, biết cả khi con đứng con
ngồi. Con nghĩ tưởng gì, Ngài
thấu suốt từ xa, đi lại hay nghỉ
ngơi, Chúa đều xem xét, mọi nẻo
đường con đi, Ngài quen thuộc cả.
Miệng lưỡi con chưa thốt nên lời,
thì lạy Chúa, Ngài đã am tường
hết. Ngài bao bọc con cả sau lẫn
trước, bàn tay của Ngài, Ngài
đặt lên con”
(Tv 139:1-5). Thật vậy, đến từng sợi
tóc trên đầu chúng ta cũng đã
được Thiên Chúa đếm cả
rồi (Mt 10:30; Lc 12:7). Ai tìm Ngài thì
Ngài cho người đó được
gặp, ai lìa xa Ngài thì Ngài sẽ
lìa bỏ người đó (1 Sbn 28:9).
Chỉ
nhỏ nhoi như sợi tóc, chẳng đáng
gì, thế mà Thiên Chúa còn
quan phòng và tiền định, huống
chi chuyện sinh – tử, liên quan mạng
sống của con người – mà Ngài
lại chính là Sự Sống và Nguồn
Sống (Ga
14:6;
Tv
36:10).
Thánh Phaolô cho biết: “Về
những ai đã an giấc ngàn thu, chúng
tôi không muốn để anh em chẳng hay
biết gì, hầu anh em khỏi buồn phiền
như những người khác, là những
người không có niềm hy vọng. Vì
nếu chúng ta tin rằng Đức Giêsu
đã chết và đã sống lại,
chúng ta cũng tin rằng những người
đã an giấc trong Đức Giêsu sẽ
được Thiên Chúa đưa về
cùng Đức Giêsu”
(1 Tx 4:13-14).
Được
làm người sống ở đời, người
ta không chỉ đi bằng đôi chân,
mà quan trọng hơn, đó là phải
“đi” bằng cái đầu. Cũng
vậy, sống không chỉ cần lương
thực nuôi sống thân xác, mà
quan trọng hơn, đó là phải cần
lương thực nuôi sống tinh thần và
linh hồn. Kitô hữu cần cả Thánh
Thể và Lời Chúa.
Thánh
Phaolô giải thích: “Dựa
vào lời của Chúa, chúng tôi
nói với anh em điều này, là
chúng ta, những người đang sống,
những người còn lại vào ngày
Chúa quang lâm, chúng ta sẽ chẳng đi
trước những người đã an giấc
ngàn thu đâu. Vì khi hiệu lệnh
ban ra, khi tiếng tổng lãnh thiên thần
và tiếng kèn của Thiên Chúa
vang lên, chính Chúa sẽ từ trời
ngự xuống, và những người đã
chết trong Đức Kitô sẽ sống lại
trước tiên; rồi đến chúng
ta, những người đang sống, những
người còn lại, chúng ta sẽ được
đem đi trên đám mây cùng với
họ để nghênh đón Chúa trên
không trung. Như thế, chúng ta sẽ được
ở cùng Chúa mãi mãi. Vậy anh
em hãy dùng những lời ấy mà an
ủi nhau”
(1 Tx 4:15-18). Qua đó, chúng ta biết chắc
chắn thời đại của chúng ta là
thời cánh chung, nhưng không biết chúng
ta có được diễm phúc chứng
kiến thời điểm lịch sử vĩ đại
nhất hay không.
Vì
không biết nên chúng ta mới phải
tỉnh thức, và không ngừng sống
trong tình trạng tỉnh thức, nghĩa là
phải sống yêu thương đến từng
chi tiết: “Hãy
lấy tình bác ái mà hết lòng
tôn kính những người ấy, vì
công việc họ làm. Hãy sống hoà
thuận với nhau. Thưa anh em, chúng tôi
khuyên nhủ anh em: hãy khuyên bảo
người vô kỷ luật, khích lệ
kẻ nhút nhát, nâng đỡ người
yếu đuối, và kiên nhẫn với
mọi người” (1
Tx 5:13-14).
Tin
Mừng hôm nay là trình thuật Mt
25:1-13, đề cập dụ ngôn “Mười
Cô Trinh Nữ”, nêu rõ vấn đề
“tỉnh thức”. Đây là một
trong các dụ ngôn “quen thuộc”,
đặc biệt nói về thời điểm
cánh chung, nói chi tiết là liên
quan ngày tận thế riêng của mỗi
người chúng ta. Trong dụ ngôn này
có hai nhóm đối lập: Người
Khôn và Người Khờ.
Qua
đó, Chúa Giêsu ví Nước
Trời giống như chuyện mười trinh nữ
cầm đèn ra đón chú rể.
Trong mười cô đó, có năm cô
dại và năm cô khôn. Các cô
dại mang đèn mà không mang dầu
theo. Các cô khôn mang đèn và
mang chai dầu dự trữ. Vì chú rể
đến chậm, nên các cô ngủ
thiếp. Nửa đêm, có tiếng báo
“chú rể đến”. Bấy giờ,
tất cả các cô đều thức dậy
và sửa soạn đèn.
Tuy
nhiên, đèn của năm cô dại
cạn dầu, thế nên không thể đủ
dầu để thắp sáng. Các cô
khờ biết mình thiếu dầu nên xin
các cô khôn. Các cô khôn không
dám cho bởi vì biết dầu của họ
không thể đủ dầu thắp đèn
sáng đèn của chính mình và
của người khác, thế nên họ
khuyên các cô dại nên ra tiệm
hoặc cây xăng mà mua. Đang lúc
các cô dại đi mua dầu thì chú
rể tới, các cô khôn đã sẵn
sàng nên được đi theo chú rể
vào phòng dự tiệc cưới. Sau đó,
cửa liền đóng lại. Cánh cửa
cơ hội cũng khép lại!
Ngay
lúc đó, các cô dại về đến
nơi và gọi cửa, thế nhưng chú
rể nói thẳng: “Tôi
bảo thật các cô, tôi không biết
các cô là ai cả!”.
Quá bất ngờ, nhưng thế là xong!
Vì vậy, Chúa Giêsu đã vừa
căn dặn vừa cảnh báo: “Anh
em hãy CANH THỨC, vì anh em không biết
ngày nào, giờ nào”.
Hai
năm rõ mười. Ai khôn, ai dại đã
rõ, không còn mơ hồ hoặc phỏng
đoán. Người mà chúng ta tưởng
là khôn lại chỉ là người
dại, người mà chúng ta tưởng
là dại lại chính là người
khôn. Cũng trong thi phẩm “Dại Khôn”,
thi sĩ Trần Tế Xương đã “ngộ”
ra và kết luận:
Này
kẻ nên khôn đều có dại
Làm
người có dại mới nên khôn
Trong
bài “Dậy Mà Đi”, cụ Ngô
Tất Tố đã xác định: “Ai
nên khôn (mà) không khốn một
lần!”.
Trong cái khó lại ló cái khôn.
Cuộc sống cho chúng ta biết rằng đau
khổ càng nhiều thì kinh nghiệm càng
dày. Ngay cả trong lĩnh vực tinh thần
hoặc tâm linh, chúng ta thấy tuyết
tương đối của Bác học
Einstein vẫn đúng. Kỳ diệu thật!
Tất nhiên chính Thiên Chúa đã
tác động để ông khả dĩ
thấu hiểu quy luật tự nhiên và
đưa ra định luật như vậy, bởi
vì mọi sự đều bởi Thiên
Chúa.
Lạy
Thiên Chúa, Ngài là Đấng chí
thánh, chí thiện và chí ái,
nên Ngài luôn yêu quý những ai
đơn sơ và chân thật, xin dạy
con thấu triệt lẽ khôn ngoan (Tv 51:8), xin
dạy con biết đếm tháng ngày con
sống để tâm trí con được
khôn ngoan (Tv 90:12), xin giúp con chuẩn bị
đủ dầu-đức-tin để đủ
thắp sáng đèn-đời trong thời
gian canh thức. Con cầu xin nhân danh Thánh
Tử Giêsu Kitô, Đấng cứu độ
nhân loại. Amen.
TRẦM
THIÊN THU
|