SỨC MẠNH GIÁO DỤC
Kinh Thánh đã minh định: “Kính sợ Đức Chúa là
bước đầu của
tri thức.
Kẻ ngu si khinh thường khôn ngoan và lời nghiêm huấn.” (Cn
1:7) Có sự khôn
ngoan thật thì biết tiếp thu giáo dục. Sự giáo dục đúng đắn dựa trên nền tảng yêu thương khả dĩ biến đổi kẻ xấu
thành người tốt.
Kinh Thánh nhắn nhủ: “Hỡi
các con, hãy lắng
nghe lời nghiêm huấn của bậc cha anh, và chú
ý để hiểu cho tường.
Thật vậy, thầy ban cho các con lời khuyên quý báu ; đừng sao nhãng giáo huấn của thầy.” (Cn 4:1-2)
Giáo dục
không hẳn là phải dùng lời nói mà đôi khi chỉ cần thể hiện động thái một cách nghiêm nghị: Từ Chối hoặc Im Lặng.
1. IM LẶNG
Có thể
số 2 là “số
đẹp” – theo ý nghĩa
thông thường. Chia vui
phải có hai người, chia buồn phải có hai
người, đùa giỡn phải có hai người, cãi nhau phải có hai người, tâm sự phải có hai người, khiêu vũ phải có hai người,… Không thể kéo nhau nếu không có hai đầu dây. Cuộc tranh luận cũng phải có ít
nhất hai người. Chuyện gia
đình cũng vậy,
phải có cha hoặc
mẹ và một đứa con
thì mới xảy ra xung
đột.
Ca dao Việt
Nam nói: “Lời
nói chẳng mất
tiền mua – Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.” Tốt cũng cái lưỡi, xấu cũng cái lưỡi. Muốn ngừng xung đột, một
người phải dừng lại. Muốn ngừng “kéo
co,” một người phải
buông dây. Muốn ngừng
tranh cãi, một người phải
ngừng nói. Tục
ngữ Việt Nam thật chí lý: “Một sự nhịn, chín sự lành.” Có
ai dám “đổ dầu vào lửa” không? Chỉ có người… điên!
Tóm lại,
cách xử lý một đứa trẻ hay tranh cãi là
không nói gì. Im lặng làm người khác “không thoải mái,” nhất là các thiếu niên. Chúng không quen thấy cha mẹ ở trước mặt
mình mà không ai nói gì. Và chúng tìm cách “mở miệng” cha mẹ. Nếu cha mẹ
không vững lập trường
thì có thể sẽ “phát
thanh” ngay!
Hãy thử
im lặng xem sao khi chúng nói những lời “không lọt tai.” Nếu cha mẹ không
đủ “bản lĩnh”
sẽ “nổi xung” ngay. Cứ cố gắng im lặng khi
chúng “nói khó nghe”, dọa
nghỉ học hoặc bỏ học, nói rằng chúng không được yêu thương, hoặc dùng những lời thô lỗ để “bày binh bố trận” nhằm chứng tỏ “bản
lĩnh” của mình để
“lấn át” người khác.
Khi đó, chúng đang khiêu khích để người lớn cảm thấy
phải phản ứng. Lúc này có thể “im lặng là vàng,” nói gì cũng
vô ích, chỉ nên
nghiêm mặt với ánh mắt cương nghị. “Ánh mắt là cửa sổ tâm hồn” nên người ta rất “ngại” nhìn
vào “cửa sổ” ấy!
Thật vậy, “mẹ đánh một trăm không bằng cha ngăm một tiếng” là với ý đó.
Khi trẻ
tranh luận, chúng bị
lấn át bởi cảm xúc,
đó là phản ứng tất
yếu của não, nên chúng ít có khả năng suy xét. Nhưng khi cảm xúc lắng xuống, như thủy triều rút cạn, não sẽ phản ứng để chúng
xem lại cách
hành xử của mình.
Vì thế mà người ta mới biết ăn năn hối
lỗi sau khi sai lầm, dù lúc đang nóng ai cũng
cho mình là… đúng. Não cũng có phần thu âm và thu hình, sau cơn
giận là lúc nó phát lại cho chính người đó “rà soát” lại. Đó là “tiếng nói lương tâm,” là
phần phản ứng của não có
điều kiện, trẻ
sẽ lưu ý và rút kinh nghiệm để sống tốt hơn.
Tuy nhiên, nếu “cuộn băng” đó thu
âm hai giọng nói –
của con và của cha/mẹ – và cả hai đều “phát” một lúc, phản ứng não của trẻ sẽ “hiểu” là
“mình nói đúng” hoặc “mình
làm đúng.” Do đó mà trẻ
cố chấp, khó nhận
lỗi mình – nếu chúng
thực sự hành xử sai trái.
Nếu
cha mẹ sai, ít có cha mẹ
nào dám nhận lỗi mình
và “can đảm” xin lỗi con
cái, vì luôn nghĩ mình lớn
thì đúng, có sai cũng không phải xin lỗi con cái.
Đó là SAI LẦM quá lớn! Cũng hiếm cha mẹ nghĩ mình
sai lầm khi tranh cãi với con cái, muốn lấn lướt con cái. Về điểm này, thiết tưởng các bậc làm cha mẹ phải xem lại chính
mình. Nếu cha mẹ sai,
con cái thấy cha mẹ nhận
lỗi và xin lỗi thì
chúng càng đánh giá cao về
cha mẹ và chúng cũng học tập để dễ nhận lỗi
phần mình.
Đa số
các cuộc tranh cãi hoặc xung đột đều do các phản ứng của não
“đối kháng”
nhau, như kiểu giằng co
trong lòng chúng ta. Đó là lý do mà việc tranh cãi, dù ít hay nhiều hoặc bình thường hay căng thẳng, không
là chiến lược hiệu
quả để giáo dục trẻ thành nhân.
Giáo dục
là hoạt động
song phương, chỉ có thể xảy ra khi có người chịu lắng nghe. Khi xảy ra
xung đột với trẻ, cha mẹ nên có
điều gì
đó thực tế để
giáo dục chúng,
nhờ đó chúng mới thực sự tâm phục khẩu phục, sẵn sàng
coi cha mẹ là…
“thần tượng.”
2. TỪ
CHỐI
Không dễ
từ chối khi có thể
chấp nhận. Những cha mẹ nuông
chiều con cái có thể khiến chúng dễ lo âu và trầm cảm trong tương lai. Nguy hiểm
của sự nuông chiều
là làm cho chúng tự
quan trọng hóa và trở
nên ích kỷ.
Tiết
kiệm và tự
khước từ có giá trị quan yếu. Nhưng nhiều thiếu
niên đã thiếu (hoặc
mất) các “đức
tính” đó. Chưa thể
trách chúng vì chính cha mẹ
nuông chiều mà
chúng trở nên như
vậy. Còn là học sinh mà xài điện thoại di động để làm
gì? Chúng đã làm gì để
có tiền trả cước
phí? Tất nhiên
cha mẹ lại phải
thanh toán. Được
voi thì đòi tiên!
So với
10 hoặc 20 năm trước, trẻ em ngày
nay lười làm việc nhà hơn. Nghiên cứu ở Úc cho thấy 53% trẻ con muốn mua đồ xài
riêng để cảm thấy
hãnh diện và 73%
các cha mẹ nói rằng con cái họ “tập trung" vào
mua sắm và
hoang phí. Cha mẹ càng
phải làm việc nhiều hơn để con cái
“không thua kém bạn bè.”
Nhu cầu
của trẻ tăng cao cũng do làn sóng tiếp thị nhắm vào
chúng. Viện Nhi khoa Hoa Kỳ
ước tính mỗi
năm trung bình một
đứa trẻ Mỹ xem 40.000 chương trình
quảng cáo. Đó là áp lực vô thức lên cả cha mẹ và con cái, khó tránh khỏi. Cha mẹ cần biết cân bằng giữa các thuận lợi của xã hội và các giá trị nhân bản của cuộc sống: Muốn
đạt được mục đích
thì phải biết chờ
đợi, tiết kiệm và làm việc chăm chỉ. Trẻ em có thể học tự kiềm chế bằng
cách quan sát cách xử
sự của người khác, đặc biệt là cách xử sự của cha mẹ.
Muốn
vậy, cha mẹ phải mất nhiều thời gian để
quan tâm tới con cái.
Cha mẹ chú trọng các giá trị cao thì mới đủ uy tín để dạy chúng các tiêu chuẩn sống. Hạn chế yêu
sách của chúng
không phải là “cấm” chúng mà phải giải thích cho chúng hiểu những gì thực sự cần thiết hoặc chưa
cần thiết, đồng thời cũng cần lắng
nghe chúng trình bày, tuyệt
đối đừng áp chế chúng. Có thể khó nhận biết thế nào là
“đủ” nhưng vẫn
khả dĩ nhận ra sự “quá đáng” để dừng lại.
Phụ
huynh cần luyện tập kỹ năng làm
cha mẹ để giáo dục luân lý và đạo đức cho con cái,
đồng thời cần
hiểu rõ tầm
ảnh hưởng mạnh mẽ của các loại hình thông tin đại chúng (báo chí, phim ảnh,...) tác động vào chúng hằng ngày. Hãy lưu ý chúng, nói
chuyện với chúng
và lắng nghe chúng.
Nhờ vậy mà có thể ngăn ngừa và
động viên
chúng hướng thiện.
Được động viên thì trẻ thêm lòng tin, được chia sẻ thì trẻ biết rộng lượng, được
tha thứ thì trẻ
biết khoan dung và nhẫn
nại. Ngược lại, trẻ sẽ lên án
khi sống với những
người hay chỉ trích, trẻ sẽ nhút nhát sợ sệt khi sống giữa cảnh hãi
hùng, trẻ sẽ tham lam
khi sống trong không khí đố kỵ. Rau nào, sâu nấy. Cha mẹ trung thực thì con
cái công bằng, cha mẹ hạnh
phúc thì con cái nhân ái, cha mẹ
hiền hậu thì con cái đức độ. Những cảnh thương
tâm có thể dạy cho trẻ
biết đồng cảm.
Có con thì dễ, làm cha mẹ thì rất khó. Chúng ta không chỉ dạy con bằng những điều
bảo ban mà còn bằng
cách sống của chính mình.
Sử Viễn nói: “Vui
nhất không
gì bằng đọc sách,
cần nhất không
gì bằng dạy con.”
Đời
sống đạo cũng luôn phải biết từ chối nhiều thứ,
vì Đức Kitô
đã xác quyết: “Ai muốn
theo Thầy, phải từ bỏ chính
mình, vác thập giá
mình mà theo Thầy.” (Mt 16:24; x. Mt 10:38 và Lc 14:26-27) Muốn đủ sức từ chối
điều gì đó thì phải có sức mạnh tinh thần. Thật không dễ, vì con người luôn bị giằng co, như Thánh
Phaolô đã kinh nghiệm:
“Tôi làm gì tôi cũng chẳng hiểu: vì
điều tôi muốn thì tôi không làm, nhưng
điều tôi
ghét thì tôi lại cứ làm.” (Rm
7:15)
Cuộc
sống luôn cần
nghiêm luật, càng cần luật hơn trong lĩnh vực giáo dục. Kinh Thánh cho biết: “Huấn lệnh là ngọn đèn, lời dạy dỗ là ánh
sáng, và lời quở trách bảo ban là đường dẫn tới sự sống.” (Cn 6:23)
TRẦM THIÊN THU
(Đăng báo ĐMHCG số 404, tháng 04-2020, DCCT xuất bản tại Hoa Kỳ)
|