Chức vị làm Mẹ của Người bao trùm lấy cả HT. Sứ mệnh (làm Mẹ) của Người khởi sự, khi Người ban cho ĐK một thân thể xác thịt, giờ đây, Người ban cho ĐK một thân thể thiêng liêng. Với máu và sữa mình, Người đã tạo nên thân thể cá nhân ĐK; với tấm lòng, với tình âu yếm luôn hành động, Người đã gầy tạo nên Nhiệm Thể của Chúa. Giêsu chỉ là “Con đầu lòng” (Lc 2.7). Như Eva, Maria là “Mẹ các kẻ sống” (St 3.20). Người tìm các kẻ được tiền định để kết hiệp họ với CK. Tất cả những ai được tiền định có ơn thánh, cũng được tiền định làm con cái Người. Người gắng công để làm các linh hồn nên một trong Nhiệm Thể. Đó là công việc của chức năng làm mẹ: người mẹ tạo các chi thể trong lòng, và kết hợp chúng thành một thân thể thế nào, thì Đ.Maria cũng gầy tạo mỗi phần chi thể mầu nhiệm của CG và kết hợp họ cách sống động với Ngài là Đầu như thế.

“Trong Kinh cầu Đức Bà, ta cầu khẩn Người dưới tước hiệu “Hòm Bia Giao ước”. Hòm bia Giao ước của CƯ, chứa đựng trong thầm lặng của Cung Cực Thánh hai tấm bia đá tạc 10 Điều Răn TC, là của quí báu của Dân Chúa, cũng đồng thời là sức phù hộ và sự trông cậy của họ. Cũng vậy, Đ.Maria là Hòm Bia Giao ước của HT, Người là mãnh lực thầm kín của HT, là quả tim của sự thánh thiện HT, nhưng luôn ẩn mình khi hành động, song lại đứng ở đầu nguồn sự sống của HT. Như mọi bà mẹ, Người ẩn mình trong thầm kín của gia đình, nhưng ban phát sự sống.” (M.V.Bernadot trang 28-29).

 “Chính vì HT mà Người đã nán lại trần gian sau ngày Chúa Kitô Con của Người lên trời. Người làm cho HT những gì Người đã làm cho CG. Như một người Mẹ, Người lo lắng săn sóc HT sơ khai. TK đã ghi lại cho ta một cảnh tuyệt đẹp: Các tông đồ và anh em CG tụ họp quanh Người trong cùng một tinh thần và trong kinh nguyện (Cv 1.14). Họ cần có Người để bảo tồn tinh thần CG và để khỏi nao núng trong cuộc bắt bớ đang chớm phát. Những nguy hiểm rình hại trẻ sơ sinh ở Bêlem (x. Mt 2.), nay cũng rình hãm hại Nhiệm Thể non nớt của Ngài (Kh 12.17).

Chính vì đã linh cảm được những điều ấy, nên sau khóa 3 của Công Đồng Vat. II, Đức Giáo Trưởng Phaolô 6 đã công bố Đ.Maria là “Mẹ Hội Thánh” (Diễn từ ngày 21-11-1964). [1]

Đáng mừng nhất là mới đây, ngày 03/03/2018, Toà thánh Vaticăng đã công bố Sắc lệnh của Bộ Phụng Tự và Kỷ luật các Bí tích, ký ngày 11 tháng 2 năm 2018, thiết lập Lễ kính nhớ ĐTN Maria, Mẹ Hội Thánh.

Sắc lệnh ấy cho biết những lý do của việc thiết lập lễ này:

“Việc ĐTN Maria, Đấng vừa là Mẹ của Chúa Kitô vừa là Mẹ của Hội Thánh, đã được khơi lên trong suy tư của HT từ những gợi ý của Th.Aogutinô và Th.Lêô Cả Giáo Hoàng (hồi xa xưa). Theo Th.Aogutinô, Đ.Maria là Mẹ của các chi thể CK, vì Mẹ đã yêu thương cộng tác vào việc tái sinh các tín hữu trong HT. Theo Th.Lêô, khi Đầu được sinh ra thì toàn thân thể cũng được sinh ra, vì thế Đ.Maria vừa là Mẹ của CK, Con TC, vừa là Mẹ của các chi thể của nhiệm thể Ngài chính là HT.”

Cũng theo Sắc lệnh ấy, những khẳng định liên quan đến tư cách Đ.Maria là Mẹ HT “còn có nguồn gốc lên cao hơn nữa, đạt đến cao điểm nơi hy tế thập giá, ở đó Mẹ đã đón nhận lời trối trăng đầy yêu thương của CG Con Mẹ (x. Ga 19.25-27), và nơi người môn đệ được Chúa sủng ái, Mẹ đã tiếp nhận mọi người như những người con được tái sinh vào đời sống thần linh, và như thế, Mẹ đã trở nên người Mẹ từ ái của HT.”

- Theo gương Đ.Maria, Hội Thánh cũng là Mẹ.

Th.Phaolô nói: “Giêrusalem trên cao (= HT) là Mẹ chúng ta” (Gal 4.26).

Th.Aogutinô (+430) viết: “HT cũng là trinh nữ và là Mẹ, HT bắt chước Đ.Maria, Đấng đã sinh ra Chúa chúng ta. HT cũng sinh ĐG, vì HT sinh ra những kẻ chịu phép Rửa tội là chi thể của Ngài (1Cr 12.27). Vậy HT rất giống Đ.Maria.” (PL 40, 249; 46,938).

 “Khi chiêm ngưỡng sự thánh thiện siêu phàm và noi gương bác ái của Đ.Maria, và khi trung thành chu toàn thánh ý Chúa Cha, HT cũng được làm Mẹ vì lãnh nhận lời TC trong đức tin : thực vậy, nhờ rao giảng và ban bí tích Thánh Tẩy, HT sinh hạ con cái, những người được thụ thai bởi phép Chúa Thánh Thần và được TC sinh ra cho đời sống mới và bất diệt…” (HC GH, số 64).

Là Mẹ, HT còn nuôi dưỡng con cái từ khi sinh cho đến lớn bằng sữa của Lời Chúa (l Pr 2.2), và bằng bánh Mình Thánh CK: “HT không ngừng lấy Bánh ban sự sống từ bàn tiệc Lời Chúa và bàn tiệc Mình CK để trao ban cho các tín hữu… Lời Chúa có sức mạnh và quyền năng có thể nâng đỡ và tăng cường cho HT…, đồng thời đem đến cho con cái HT sức mạnh của đức tin, lương thực của linh hồn, nguồn sống siêu nhiên tinh tuyền và trường cửu.” (HC Lời TC, số 21).

- Làm Mẹ trong đau đớn

Trong sách Khải huyền, hình ảnh người Phụ nữ “đang quằn quại sinh con” (Kh 12.2), ám chỉ về HT Dân TC trước tiên, nhưng cũng ám chỉ cách cụ thể về Đ.Maria dưới cây thập giá, đã hợp các đau đớn thống khổ của mình vào hiến tế cứu chuộc của CG để sinh ra các con cái, vì chính vào lúc ấy vang lên lời trăng trối của CG: “Hỡi bà, này là con bà…” là đứa con vừa sinh ra trong đau đớn quằn quại.

Ngay từ thời Trung cổ, Rupertô thành Deutz (+1130) đã nói: “Với những đau đớn ở cữ (Kh 12.2) kết hợp với cuộc khổ nạn của Con Một mình, Đ.Maria diễm phúc đã sinh ra sự cứu rỗi cho ta (nghĩa là ban sự sống là ĐK cho ta), vì thế Người là Mẹ chúng ta hết thảy… (In Johan.13; PL.169, 789t).

 Nhưng cuộc sinh hạ này không chỉ sinh trong đau đớn: “Khi sinh con, người đàn bà lo buồn vì đến giờ của mình, song ĐG báo trước: “Sinh con rồi, thì không còn nhớ đến cơn gian nan nữa, bởi được chan chứa niềm vui vì một con người đã sinh ra trong thế gian.” (Ga 16.21). Đ.Maria dưới cây thập giá, đang hợp đau đớn thống khổ của mình với tế lễ hy sinh của ĐG trên thập giá, như thể đang quằn quại để sinh ra các con cái, đến khi vừa nghe ĐG phán: “Này Con bà đây!” Thế là Người quên hết đau đớn, chỉ còn vui mừng vì đã có một người – là nhân loại – sinh ra trong đời sống thần linh, trong Vương quốc TC, “cho đời sống mới và bất diệt” (HC GH, số 64).

Đến lượt HT làm Mẹ sinh con cái thì cũng giống vậy: Trong việc ban phát các ân sủng, nhất là bởi rao giảng và ban các bí tích, HT cũng quằn quại đau đớn, có khi còn phải đổ máu ra… Kể làm sao hết những đau đớn quằn quại đã xảy ra cho HT và cho các vị tông đồ của HT, nói chung cho tất cả những người cộng tác bằng công đức, bằng cầu nguyện, bằng hy sinh, bằng máu và nước mắt, vào việc sinh ra và dưỡng dục các con trai và con gái của HT. Th.Phaolô đã trải qua kinh nghiệm ấy và ông viết cho giáo hữu Galat:

“Này anh em, con cái của tôi, những kẻ tôi lại phải quặn đau mà sinh ra, mãi cho đến khi nào ĐK được thành hình trong anh em!” (Gal 4.19).

Nhưng sau khi sinh ra con cái, HT cũng quên hết đau đớn, chỉ còn vui mừng vì đã sinh ra những đứa con trai con gái cho đời sống mới và bất diệt.

- Nhờ tác động của Thánh Thần

Chức làm Mẹ của HT còn giống chức làm Mẹ của Đ.Maria ở chỗ: do tác động của Chúa Thánh Thần mà Người được thụ thai và làm Mẹ (Lc 1.35), thì HT cũng vậy, “HT sinh hạ những người con, được thụ thai bởi phép Đức Chúa Thánh Thần.” (HC GH số 64)

Cuộc sinh hạ thần diệu ấy diễn ra thế nào?

Đó là cuộc sinh hạ “bởi Thần khí” vọt ra từ thân thể Đấng bị đóng đinh (Ga 19.30) và được tôn vinh (Ga 7.38-39), mà hồi còn ở tại thế, ĐG đã nói cho ông Nicôđêmô:

“Quả thật, quả thật, tôi bảo ông : ai không sinh bởi nước và Thần Khí thì không thể vào được Nước Thiên Chúa, ⁶ Sự gì sinh bởi xác thịt là xác thịt; sự gì sinh bởi Thần Khí là thần khí. ⁷ Ông đừng ngạc nhiên vì tôi nói : các ông cần phải được sinh lại bởi trên.” (Ga 3.5-7)

Thông Điệp MĐCT (số 43) bồi thêm: “Vì được Chúa Thánh Thần ban sức sống, HT sinh ra những người con nam cũng như nữ trong gia đình nhân loại để sống một đời sống mới trong ĐK.”

- Có Đ.Maria cộng tác

Sau đó (số 44), Thông Điệp vạch rõ: “Đ.Maria không phải chỉ là gương mẫu và hình ảnh của HT, nhưng còn hơn thế, Người cộng tác vào việc sinh hạ và dưỡng dục những người con nam cũng như nữ của Mẹ-Hội-Thánh” bằng việc trung gian mọi ơn phúc của mình…[2] HT không thể thực hiện tốt vai trò làm Mẹ của mình nếu không nhờ sự trung gian đặc biệt này của Đ.Maria.”

Đ/ Đ.Maria, mẫu gương Tông đồ

Ta còn có thể nói rằng: Đ.Maria là gương mẫu cho HT trong việc Tông đồ. Nghĩa là thế nào?

Như ta đã biết, Đ.Maria thuộc giới phụ nữ, không thuộc hàng giáo phẩm, không được CK trao cho sứ vụ làm tông đồ trực tiếp, đi rao giảng TM và thu nạp môn đệ, nhưng Người làm tông đồ theo nghĩa căn bản này: Mang CK trong mình rồi đem Ngài đến cho người khác đón nhận trong tin yêu. Đ.Maria đã làm như thế nhờ cầu nguyện, hi sinh và các việc làm khác, chẳng hạn chúng ta thấy Người đi thăm viếng gia đình bà Elidabét: Người đã đem CK đang trong lòng mình tới gia đình ấy, để thánh hiến cách riêng Gioan Tẩy Giả làm ngôn sứ ngay trong lòng mẹ ;  hoặc sau này, trong HT sơ khai, có lý mà tin rằng, những ai đến với Người chẳng ai về không mà không nhận được từ Người ánh sáng của CG Con của Người, và sự vỗ về an ủi, sự khích lệ trong đau khổ, v.v…

Thông Điệp MĐCThế (số 41) còn nói: “Vì thế, Đ.Maria trở thành người đầu tiên trong số những người phục vụ ĐK nơi tha nhân, những người này khiêm nhường và kiên nhẫn dẫn đưa anh em mình đến cùng Đức Vua… Khi đã về Trời, Đ.Maria không từ bỏ vai trò (phục vụ) cứu độ… cho tới lúc hoàn tất vĩnh viễn việc cứu rỗi mọi người được tuyển chọn…”.

Có một điều đáng ngạc nhiên là Công Đồng Vat.2 coi tính từ mẫu của Đ.Maria là động lực của việc tông đồ: “Trong hoạt động tông đồ, HT thật có lý khi nhìn lên gương mẫu là Người Mẹ đã sinh ra ĐK, để đến lượt HT, ĐK cũng được sinh ra và lớn lên trong lòng các tín hữu nhờ HT. Phải, Đ.Maria là một gương mẫu của tình yêu thương mang đậm tính từ mẫu. Tính từ mẫu này của Đ.Maria phải là động lực cho tất cả những ai cộng tác vào sứ mệnh tông đồ của HT để tái sinh nhân loại” (HC GH, số 65).

Thật thế, khi HT làm việc tông đồ bằng lời rao giảng và ban các Bí tích, cách riêng phép Thánh Tẩy, nhờ đó HT sinh hạ những người con vào trong đời sống bất diệt của TC, rồi nuôi dưỡng bằng sữa lời Chúa và bánh Mình Thánh Chúa, trong tất cả những việc ấy, HT phải noi gương từ mẫu của Đ.Maria,  Người đã đối xử yêu thương thế nào với ĐG, HT cũng phải đối xử yêu thương như thế với con cái mình.

E/ Đ.Maria, gương mẫu hoàn thiện của Hội Thánh  

HT thấy sự toàn thiện của mình được thực hiện nơi Đ.Maria: Người là gương mẫu, nhưng không là gương mẫu ở xa mà HT sẽ gắng nhìn lên để noi gương, trái lại như một sự thực hiện đầu mùa của sự thánh thiện của chính mình.

HC GH (số 65) của Công Đồng Vat 2 cho biết: “Trong con người của ĐTN Maria, HT đã đạt tới sự toàn thiện, nhờ đó “không còn vết nhơ hay nếp nhăn (Ep 5.27)”, tuy nhiên (cá nhân) các Kitô hữu thì vẫn còn phải cố gắng chiến thắng tội lỗi để tiến trên đường thánh thiện. Vì thế, họ ngước mắt nhìn lên Đ.Maria là một mẫu gương nhân đức sáng ngời cho toàn thể cộng đoàn những người được chọn. Nhờ thành kính tưởng nhớ Đ.Maria và chiêm ngưỡng Người trong ánh sáng của Ngôi Lời Nhập Thể, HT cung kính tiến sâu hơn vào mầu nhiệm Nhập Thể cao cả, và càng ngày càng nên giống Phu quân mình hơn.

“Thật vậy, Đ.Maria đã qui tụ và phản chiếu nơi mình những đòi hỏi cao cả nhất của đức tin, cho nên khi các tín hữu nghe rao giảng về Người và tôn sùng Người, họ được Người mời gọi đến Con của Người, đến với hy lễ của Ngài và đến với tình yêu của Chúa Cha. Khi tìm kiếm vinh quang CK, HT ngày càng nên giống khuôn mẫu cao cả của mình (là Đ.Maria) hơn, luôn tiến tới trong niềm tin, cậy, mến, tìm kiếm và vâng theo thánh ý TC trong mọi sự”.

- Đ.Maria, hình ảnh cánh-chung của thời tận thế

Đ.Maria không chỉ là gương mẫu các nhân đức như trên vừa nói, Người còn là hình ảnh cánh-chung cho HT vươn tới vào ngày tận thế. HC GH (số 68) viết: “Nếu ngày nay, Mẹ CG đã được vinh hiển cả hồn xác trên trời, là hình ảnh và khởi đầu của điều mà HT sẽ hoàn thành ở đời sau; thì ngay dưới đất này, Người cũng tỏa sáng như dấu chỉ của lòng cậy trông vững vàng và niềm an ủi cho dân Chúa đang lữ hành cho tới ngày Chúa đến (x. 2 Pr 3.10).”

Thông Điệp MĐCT (số 6) dẫn giải: “Cuộc lữ hành đức tin không còn là điều mà Thân Mẫu Con TC phải hoàn thành nữa, vì khi đã đạt được tôn vinh trên trời bên Con của mình, Đ.Maria vĩnh viễn băng qua bậc thềm ngăn cách niềm tin với ơn hưởng kiến “mặt nhìn mặt” (1Cr 13.12). Tuy nhiên, dầu đã đạt tới tình trạng cánh-chung, Đ.Maria vẫn luôn luôn đồng thời là “Ngôi sao biển” (Maris Stella) [3] chiếu soi dẫn đàng cho tất cả những ai rong ruổi trên đường lữ hành trong đức tin, khi họ ngước mắt lên Người bất cứ ở chốn nào trong cuộc đời này.”

- Ta sẽ được nên vinh hiển giống như Đ.Maria

TC đã thực hiện trước nơi Đ.Maria điều Ngài sẽ thực hiện chung cho HT và cho mọi tín hữu trung thành với ơn gọi. Như Đ.Maria, cả thân xác khốn hèn của ta cũng sẽ được biến đổi thành thân xác vinh hiển như thân xác của Người.

M.Bobichon (sđd, tr.166-168), góp ý: “Do ý định tuyệt vời của Chúa Cha, việc tôn vinh Đ.Maria (trọn vẹn cả hồn xác lên trời) là việc mà qua đó TC chứng nhận rằng: Đ.Maria không chỉ là Mẹ Chúa Con lúc ở dưới thế, bây giờ lên trời, Người vẫn là Mẹ Ngài, mối dây liên kết Người với người Con ấy thì vinh quang trên trời không làm đứt được… Qua việc tôn vinh đó, chẳng phải TC muốn nhắc nhở một cách sống động, cho ta nhớ rằng Người nhìn nhận thân xác ta có một tầm quan trọng: Thân xác không là một thành phần tùy phụ hay xa lạ với ta (hay đáng khinh chê vất bỏ, để linh hồn được siêu độ). Nếu thân xác đáng khinh chê, TC đã chẳng cho thân xác ĐG Con của Người sống lại.”

Và khi cho thân xác ĐK sống lại thì chúng ta cũng được ăn theo, như lời thư 1 Corintô làm chứng :

“Quả thế, như mọi người vì liên đới với A-đam mà phải chết, thì mọi người nhờ liên đới với Đức Kitô, cũng được TC cho sống.” (15.22).

Ngay tại cõi đời này, TC dứt khoát thu nhận thân mình chúng ta “đã được TC cho sống”, làm chi thể của ĐK và làm đền thờ Chúa Thánh Thần (x. 1Cr 6.13-15,19). Còn đến sau này thì TC hoàn tất công trình cứu độ, bằng cách không những cho chúng ta sống lại mà còn biến đổi thành bất diệt, bất tử như lời Th.Phaolô viết :

“Đây tôi nói cho anh em biết mầu nhiệm này :…. tất cả chúng ta sẽ được biến đổi, … khi tiếng kèn cuối cùng vang lên…, chúng ta, (những kẻ còn sống sót) chúng ta sẽ được biến đổi. ⁵³ Quả vậy, cái thân phải hư nát này sẽ mặc lấy sự bất diệt ; và cái thân phải chết này sẽ mặc lấy sự bất tử.” (1 Cr 15.51-53)

Chỗ khác Th.Phaolô diễn tả rõ hơn :

“Từ trời cao sẽ đến Vị Cứu Chúa mà ta ngóng đợi, CG Kitô, Ngài sẽ biến đổi thân xác khốn hèn của ta sao nên đồng hình dạng với thân xác vinh quang của Ngài, chiếu theo phép mầu làm Ngài bắt cả vạn vật hàng phục Ngài” (Pl 3.20-21).

Công trình cứu độ toàn diện tuyệt diệu đó của TC, đã khởi sự với CK phục sinh, thì TC thực hiện nơi Đ.Maria đầu tiên  khi cho Người lên trời cả hồn xác (x. 1Cr 15.22-23). [4]

Đ.Maria đã đón nhận vinh quang này để cho tất cả mọi con cái đều vui mừng, để cho lòng trung tín (với lời hứa cứu rỗi) của TC Cha và quyền năng của Danh Giêsu được tôn dương (x. 2Cr 1.18-22; Pl 2.9-11).

Hơn nữa “Người đã đón nhận vinh quang ấy để làm Đấng trợ giúp HT, và trợ giúp mỗi người chúng ta trên con đường đạt vinh quang ấy… Quả thật HT vẫn hướng về Thân Mẫu Đấng Cứu Thế để nài van: “Xin hãy cứu giúp chúng con”, vì HT nhìn thấy vị Thân Mẫu diễm phúc của TC hiện diện sâu xa trong lịch sử loài người… HT nhìn thấy Người hiện diện và trợ lực bằng tình Mẹ trong mọi vấn đề phức tạp ngày nay và đang đi theo cuộc sống của mỗi người, của các gia đình và các quốc gia; HT nhìn thấy Người cứu giúp đoàn dân Kitô giáo đang liên lỉ đấu tranh giữa sự thiện và sự ác để đoàn dân ấy không gục ngã, hoặc nếu vấp ngã lại chỗi dậy được” (MĐCT, số 52).

G/ Ưu việt của Đ.Maria

Trong mối tương quan với HT, Đ.Maria vẫn giữ một sự ưu việt trổi vượt HT: Khi ta nói Đ.Maria và HT giống nhau ở nhiều điểm, không phải là nói Đ.Maria và HT bằng nhau, một mình Đ.Maria đã đủ là Giêrusalem, là Hiền Thê, là Mẹ. Còn nói gì đến phẩm giá riêng của Người, là Đức Thánh Nữ đồng trinh, là Mẹ TC, là trung gian các ơn, v.v… Đ.Maria trổi vượt trên HT tuy vẫn không ở ngoài HT, Đ.Maria là phần tử cao quí tuyệt hảo nhất.

“Không kể chức vị làm Mẹ TC đã đặt Người lên đỉnh chót vót mà HT không thể nào có, và ơn Vô Nhiễm đã làm cho Người trổi vượt mọi thành phần khác của HT, họ sinh ra đã nhuốm vết đen tội lỗi, và trong cuộc đời đã vấp phạm bao nhiêu lầm lỗi… Họ đã phải: “giặt sạch và tẩy trắng áo mình trong máu Con Chiên” (Kh 7.14) trong Bí tích Rửa tội và Giải tội. Còn Đ.Maria thì vô nhiễm nguyên tội, và trọn đời không dính dáng chút bơn nhơ tội lỗi nào. Chính Đ.Maria chuyển cầu cho HT, cho mọi cấp bậc trong HT: hàng Giáo phẩm Giáo sĩ, bậc đồng trinh, tu sĩ, giáo dân, mọi gia đình, mỗi người… được đạt sự thánh thiện.

“Thật Người là Vinh quang của Giêrusalem mới (= HT), là niềm hân hoan của Israen mới, là vinh dự của dân tộc thánh (X. Gđt 15.9-10). Đ.Maria là Mẹ HT, là Mẹ siêu nhiên của cả chủ chăn lẫn tín hữu và của mọi tâm hồn” (Trích phỏng theo M. Dubois, 368-370). Đức Phaolô 6, ngày 21-11-1964 khi tuyên dương Đ.Maria là Mẹ HT, đã đưa ra những lý lẽ sau đây:

 “Tước Mẹ HT của Đ.Maria được xây dựng vững chắc trên địa vị Người là Mẹ Ngôi Lời Nhập Thể : do bởi Người là Mẹ ĐK, mà ĐK vừa khi mặc lấy bản tính loài người trong cung lòng Mẹ, đã gắn bó Nhiệm Thể mình là HT vào với chính mình là Đầu, vì thế với tư cách là Mẹ ĐK (Đầu), Đ.Maria cũng phải được coi là Mẹ của các giáo hữu và các chủ chăn, nói tóm là Mẹ của HT”.

          Dĩ nhiên nền tảng của hai “chức làm Mẹ” (Mẹ CK và Mẹ HT) đó của Đ.Maria vẫn khác nhau: Với ĐK, Người làm Mẹ vừa về diện thể lý, vừa về diện siêu nhiên. Với HT, Người làm Mẹ về diện “siêu nhiên” mà thôi. (Mari-học, tr.214-21)

***

Kết luận:

Nhìn sâu vào tương quan Đ.Maria với HT, ta đã thấy rõ hơn mầu nhiệm của HT. Nhưng không nên chỉ coi HT như là Mẹ, chúng ta là con cái mà thôi, vì HT còn là chính chúng ta. Mỗi người tín hữu mang và sống mầu nhiệm HT trong đời mình. Nhận định được như thế, không thể nào ta còn lơ là với HT, coi HT như một vật khách quan ngoài chúng ta, tệ hơn nữa như một bộ máy cai trị, hay một tổ chức uy quyền xa lạ… Nhận định như thế, ta không thể không gắn bó yêu mến HT, vì HT cũng là chính chúng ta vậy.