Dược Thảo đã giữ
vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe con người từ nhiều
ngàn năm, khi mà y học tây phương chưa xuất hiện. Dược thảo dùng
cây thuốc để phòng bệnh và chữa bệnh.
Theo cơ quan Y tế
Thế giới, một sản phẩm được coi là dược thảo khi thành phần
chính gồm một bộ phận của thảo mộc nằm trên không hay dưới đất,
trong hình dạng nguyên thủy hay sau khi được chế biến. Khi có
pha lẫn hoá hay khoáng chất thì sản phẩm đó không còn là dược
thảo nữa.
Cũng theo cơ quan
này, hiện nay có tới 80% dân chúng trên thế giới dùng dược thảo.
Kỹ nghệ chế biến dược thảo, bốc thuốc rất phát triển, thịnh
vượng, thu vào nhiều chục tỷ mỹ kim.
Riêng tại Hoa Kỳ,
vào năm 1998, dân chúng Hoa Kỳ tiêu hơn 4 tỷ mỹ kim để mua các
lọai dược thảo. Từ năm 1990 tới 1997, số người dùng dược thảo
tăng 380%, số người đi khám bác sĩ giảm, mà số người đi khám
bệnh thầy thuốc không chính thống lại tăng.
Dược thảo được bầy
bán khắp nơi, ngay cả trong tiệm chuyên bán âu dược. Những môn
thuốc cuả Mẹ Thiên Nhiên như lá, củ, rễ, vỏ, hoa đã mau chóng
trở nên phương tiện trị liệu ưa thích của người dân. Họ mua để
chữa các bệnh như cảm cúm, đau nhức, tiểu đường, tới bệnh trầm
trọng hơn như ung thư các loại, tê liệt tứ chi.
Với cơ quan Thực
phẩm và Dược phẩm Hoa kỳ ( FDA ) thì dược thảo được xếp hạng
thực phẩm phụ, như đã quy định trong
Dietary Supplement Health and
Education Act năm 1994. Dược
thảo được bầy bán không cần thử
nghiệm, nghiên cứu như âu dược, mặc dù dược thảo có tính cách
trị bệnh và cũng có tác dụng phụ. Dược thảo không được quảng cáo
là có công dụng trị bệnh mà chỉ được nói chung chung về ích lợi
của sản phẩm, thí dụ thuốc làm lợi tiểu tiện, bổ gan, tăng cường
miễn nhiễm...
Khi thuốc bị coi là
không an toàn thì cơ quan này sẽ không cho bầy bán.
Đa số dược thảo
hiện có trên thị trường đều được sản xuất theo kinh nghiệm đã
dùng hay dựa vào những bài thuốc được lưu truyền trong giòng họ
và được coi như đáng tin cậy. Vì dược thảo không được cơ quan
FDA cấp bằng đặc quyền chế tạo, nên các nhà sản xuất không chịu
bỏ vốn cho chi phí nghiên cứu khoa học như âu dược. Ngoài ra còn
các vị lương y cổ truyền tiếp tục chẩn mạch, bốc thuốc phục vụ
bệnh nhân.
Để đáp ứng nhu cầu,
đòi hỏi cuả dân chúng, chính quyền các quốc gia cũng bắt đầu lưu
ý, dành ngân khoản, lập cơ quan nghiên cứu công dụng và an toàn
cuả dược thảo.
Gần đây, viện
National Institutes of Health, Hoa Kỳ, đã thành lập một trung
tâm nghiên cứu về dược thảo cũng như các phương tiện trị liệu
không chính thống, và đã dành nhiều ngân khoản cho việc nghiên
cứu này. Đó là do áp lực cuả người tiêu thụ dược thảo mồi ngày
một tăng, vì nhiều lý do như:
- âu dược quá đắt,
đôi khi không công hiệu, mà lại có nhiều tác dụng độc hại, không
muốn;
- dân chúng thích
dược thảo có nguồn gốc trực tiếp từ cây cỏ hơn là âu dược hóa
chất;
- bất bình với nhóm
tài phiệt bao thầu quản trị y tế giới hạn việc sử dụng tây y để
kiếm nhiều lợi nhuận.
Năm 2008, Cơ quan Y
tế Thế giới cũng lập một ủy ban để phối hợp với các quốc gia ngõ
hầu hệ thống hóa và hữu hiệu hóa môn trị bệnh cổ truyền giá trị
này.
Một vài đặc điểm về dược thảo.
Trước khi dùng dược
thảo để trị bệnh, tưởng cũng nên tìm hiểu một vài dữ kiện về
loại thuốc này:
1- Sự an toàn của dược thảo.
Ý kiến chung coi
dược thảo an toàn hơn âu dược, ít gây chứng bệnh phụ và rất ít
khi gây tai nạn tử vong.
Tuy nhiên dược thảo
vẫn là một loại thuốc, khi dùng ta cần cẩn thận, không nên nghĩ
vì nó là cây thiên nhiên thì không có hại.
Cam thảo ( licorice
) là một trong những thuốc cây cỏ dùng nhiều nhất trên khắp thế
giới để chữa bệnh lở bao tử, ho, suyễn, nhưng nếu dùng lâu ngày,
có thể gây cao huyết áp, nhức đầu, mệt mỏi. Khi mới dùng lần
đầu, nên dùng với phân lượng nhỏ rồi tăng dần cho tới liều chỉ
dẫn bởi nhà sản xuất.
Một thí dụ khác là
cà phê, một loại họ thảo ta dùng mỗi buổi sáng để nâng cao tinh
thần. Nếu uống hai ly mỗi sáng thì có tác dụng tốt như ý muốn,
năm ly là có nhức đầu, nóng nẩy, 15 ly thì bắt đầu thấy ù tai,
chóng mặt.
Dược thảo bán trên
thị trường không được thử nghiệm về sự tinh khiết và hiệu
nghiệm, nên đôi khi có lẫn chất không cần như phấn hoa, phấn lá
có thể gây dị ứng hoặc cây thuốc đã bị hư mục.
2- Công hiệu của
dược thảo.
Các nhà sản xuất
cũng như hơn 4 tỉ người đang dùng dược thảo đều cho là cây thuốc
công hiệu trong việc trị bệnh và ngừa bệnh. Đã có nhiều nghiên
cứu khoa học hỗ trợ ý kiến này.
Có điều là tác dụng
của dược thảo thường từ từ, nhẹ nhàng, cần thời gian lâu để có
hiệu quả, do đó tốt trong việc phòng bệnh.
Dược thảo, với
nhiều chất thuốc khác nhau, có tác dụng vào nhiều bộ phận cơ thể
hơn là âu dược, với một dược chất có tác dụng tập trung vào một
số dấu hiệu triệu chứng hoặc một bệnh .
Dược thảo thường
không đủ mạnh để trị cấp cứu, nhất là các bệnh do vi khuẩn gây
ra, do đó kháng sinh vẫn là thuốc căn bản.
3- Dược thảo không gây ghiền.
Thường thường cây
thuốc gây ghiền như cây á phiện, cần sa... không được phép bán
công khai tại tiệm thuốc âu dược hay tiệm thuốc thiên nhiên.
Ngoài ra dược thảo
không có kích thích tố hay chất chống viêm steroid, nhưng một
vài dược thảo có tác dụng hỗ trợ sự sản xuất các chất này trong
cơ thể.
4- Nguồn gốc dược thảo.
Theo các nhà sản
xuất, thì dược thảo đều do cây cỏ được trồng trong môi trường có
kiểm soát, đôi khi không dùng hoá chất diệt sâu bọ, cỏ dại hoặc
phân bón nên phẩm chất tốt, thiên nhiên. Nhiều khi cây mọc
hoang cũng được dùng để chế thành thuốc.
5- Chọn lựa dược thảo
Như đã nói ở trên,
nhà sản xuất không cần chứng minh sự an toàn và công hiệu của
dược thảo khi tung ra thị trường, mà chỉ khi nào có chuyện xẩy
ra thì thuốc đó mới bị bỏ đi.
Tiêu chuẩn bào chế
của mỗi nhà sản xuất đều khác nhau, nên tỷ lệ dược liệu đều thay
đổi. Tỷ lệ này cũng thay đổi tuỳ theo cây cỏ được trồng ở địa dư
nào, được hái vào mùa nào, được tồn trữ ra sao và phần nào ( rễ,
thân hay lá ) của cây được xử dụng để chế thuốc.
Những điều này gây
khó khăn không ít cho người tiêu thụ khi mua thuốc. Vì thế các
nhà sản xuất đã tổ hợp với nhau để thống nhất bào chế.
Khi mua, nên lựa
sản phẩm do sự liên kết với các công ty ở Âu châu, vì thường
thường họ có cơ sở nghiên cứu đầy đủ về phân lượng, tinh khiết
và công hiệu.
Cũng nên lựa sản
phẩm cũng có nhãn hiệu với chỉ dẫn cách dùng, tác dụng phụ, loại
cây cỏ, ngày hết hạn.
Những điều cần
lưu ý khi dùng dược thảo
Tại Hoa Kỳ, Tây y
được xây dựng trên căn bản sinh hóa học hiện đại. Cơ quan Thực
Phẩm và Dược Phẩm, với nhiệm vụ điều hợp thực dược phẩm, bảo vệ
sức khoẻ con người, thường nhìn dược thảo với con mắt dè dặt,
nghiêm khắc. Họ cho là dược thảo không có công dụng trị liệu và
nguy hiểm.
Một luật gia than
phiền là hiện giờ có hai chế độ dược phẩm: một chế độ muốn được
bầy bán phải chứng minh có công hiệu trị liệu và tuân theo luật
lệ; chế độ kia được bán tự do, không cần kê khai giá trị.
Bác sĩ Marcia
Angel, Chủ bút tập san Y học uy tín New England Journal of
Medecine khẩn khoản kêu nài dân chúng đừng tự chữa bệnh, dùng
dược thảo vì thuốc có nhiều thành phần không khai báo được pha
thêm vào như chì, thạch tín, rất nguy hiểm.
Còn giáo sư dược
khoa nổi danh Varro Tyler cho là sự nghiên cứu về dược thảo của
các quốc gia Âu Châu rất đáng tin cậy, tuy nhiên, độc tính dài
hạn của thuốc cần được theo dõi, tác dụng phụ có hại thường được
che dấu, giảm thiểu.
Dù vậy, dược thảo
vẫn được người dân tiêu thụ, vì niềm tin có bệnh thì vái tứ
phương, vì có ngay khi cần, không phải mất công lấy hẹn, ngồi
chờ bác sĩ, cũng như khi gặp trọng bệnh mà Tây Y bó tay. Tuy
nhiên cũng nên lưu ý mấy điều để tránh chuyện chẳng lành:
1- Thông báo cho bác sĩ nếu
đang dùng dược thảo để tránh tác dụng không tốt giữa âu dược và
thuốc cỏ cây. Không dùng ginkgo biloba (bạch quả ) với thuốc trị
đau nhức Aspirin, thuốc ngừa tai biến não Ticlid, Persantine; âu
dược trị trầm cảm với St John Wort...
2- Không dùng dược thảo khi
mang thai, nuôi con bằng sữa mẹ, không cho con nhỏ dùng dược
thảo vì ở trẻ em và thai nhi, gan chưa đủ sức vô hiệu hóa độc
chất cuả dược thảo. Xin đan cử một thí dụ: khi uống một ly cà
phê, người lớn chỉ cần 5 giờ để loại khỏi cơ thể mà con nít cần
đến cả 80 giờ.
3- Tuy dược thảo có nguồn
gốc thiên nhiên nhưng không thiên nhiên với cơ thể con người.
Cho nên thuốc có thể gây bất lợi khi dùng, nhất là vì thiếu
kiểm soát nên thành phần không thống nhất, phẩm chất không tinh
khiết, đôi khi pha lẫn chất có hại cho cơ thể.
4- Không nên dùng dược thảo
quá dăm tuần lễ vì an toàn dùng dài hạn chưa được chứng minh,
cũng như không dùng quá nhiều vì nguy cơ gây độc cho gan và thận.
Cũng không nên dùng nhiều dược thảo khác nhau một lúc vì tác
dụng tương phản của thuốc.
5- Dược thảo cũng có tác
dụng phụ như bạch quả gây xuất huyết; mã hoàng (ephedra ) gây
tăng huyết áp, nhức đầu, rối loạn nhịp tim; St John wort làm
chóng mặt, mệt mỏi khô miệng , mất định hướng...
Và cuối cùng là
không nên quá tin tưởng ở lời quảng cáo, giới thiệu của nhà sản
xuất vì những lời này không được cơ quan trách nhiệm xác định
giá trị, đồng thời cũng nên tìm hiểu về đặc tính trị liệu của
loại dược thảo đang dùng.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC M.D.
Texas-Hoa Kỳ